Nếu muốn kết hôn với một cô vợ mang nhóm máu Rh(-) thì phải làm sao?
I. Định nghĩa về Rh
• Yếu tố Rh là một hệ thống gồm 13 kháng nguyên, trong đó yếu tố D là mạnh nhất và có ý nghĩa quan trọng trong truyền máu.
• Người Việt Nam hầu hết là Rh+ (99,96%).
• Máu người nào có hồng cầu chứa yếu tố Rh được gọi là Rh(+), còn không có thì gọi là Rh(-).
• Các kháng thể hệ Rh không có sẵn trong máu, chỉ xuất hiện khi có sự tiếp xúc với kháng nguyên Rh → Kháng thể hệ Rh là kháng thể miễn dịch.
• Trong các kháng thể hệ Rh, anti-D là quan trọng nhất, thuộc loại IgG, có khả năng xuyên qua hàng rào máu nhau thai.

Phản ứng ngưng kết do Rh thường xảy ra trong hai trường hợp:
1. Khi người có máu Rh(-) nhận nhiều lần máu Rh(+).
2. Khi mẹ có nhóm máu Rh(-) mang thai nhiều lần với thai nhi Rh(+).
II. Ngưng kết hồng cầu
Là hiện tượng các tế bào hồng cầu kết tụ lại thành từng đám do sự tương tác giữa kháng nguyên trên bề mặt hồng cầu và kháng thể tương ứng trong huyết tương.
Các nguyên nhân gây ngưng kết hồng cầu:
1. Phản ứng miễn dịch: Do kháng nguyên trên hồng cầu phản ứng với kháng thể tương ứng, thường gặp trong truyền máu nhầm nhóm.
2. Xét nghiệm huyết học: Ứng dụng trong xét nghiệm nhóm máu, phản ứng Coombs, chẩn đoán bệnh nhiễm trùng.
3. Bệnh lý tự miễn: Gặp trong thiếu máu tán huyết tự miễn, hội chứng lạnh.
4. Tác nhân nhiễm trùng: Một số virus (cúm, Epstein-Barr) và vi khuẩn có thể gây ngưng kết hồng cầu.
III. Bất đồng nhóm máu Rh giữa mẹ và thai nhi
Bất đồng nhóm máu Rh xảy ra khi mẹ có nhóm máu Rh(-) mang thai với thai nhi có nhóm máu Rh(+), do di truyền từ người cha. Tình trạng này đặc biệt nguy hiểm đối với thai nhi, nhất là trong những lần mang thai sau.
1. Cơ chế gây bất đồng nhóm máu Rh
Lần mang thai đầu tiên:
• Ban đầu, máu mẹ Rh(-) và máu thai nhi Rh(+) không trộn lẫn do nhau thai ngăn cách.
• Tuy nhiên, trong quá trình sinh nở, sảy thai, chọc ối hoặc một số can thiệp y khoa, một lượng nhỏ hồng cầu Rh(+) từ thai nhi có thể đi vào máu mẹ.
• Cơ thể mẹ nhận diện hồng cầu Rh(+) là “tế bào lạ” và bắt đầu tạo kháng thể anti-D để tiêu diệt chúng.
Các tình huống có nguy cơ pha trộn máu mẹ - con
• Sảy thai hoặc thai lưu (dù là sảy thai tự nhiên hay can thiệp y khoa).
• Mang thai ngoài tử cung.
• Chọc ối hoặc sinh thiết gai nhau (các thủ thuật xâm lấn trong thai kỳ).
• Xuất huyết thai kỳ, đặc biệt là trong 3 tháng cuối.
• Chấn thương bụng khi mang thai (do té ngã, tai nạn...).
• Truyền máu nhầm loại liên quan đến yếu tố Rh.

Lần mang thai sau với thai nhi Rh(+):
• Do đã từng tiếp xúc với hồng cầu Rh(+), cơ thể mẹ đã có sẵn kháng thể anti-D trong máu.
• Khi mang thai lần sau với thai nhi Rh(+), các kháng thể anti-D có thể xuyên qua nhau thai, tấn công hồng cầu thai nhi.
• Điều này kích hoạt phản ứng miễn dịch, dẫn đến tán huyết, tức là phá hủy hồng cầu của thai nhi.

2. Nguy hiểm của bất đồng nhóm máu Rh
1. Thiếu máu tán huyết thai nhi
• Do hồng cầu bị phá hủy liên tục, thai nhi không đủ hồng cầu để vận chuyển oxy, dẫn đến thiếu máu nặng.
2. Bệnh tan máu sơ sinh (Hemolytic Disease of the Newborn - HDN)
• Khi hồng cầu bị phá hủy, hemoglobin giải phóng bilirubin.
• Gan thai nhi và trẻ sơ sinh chưa phát triển đủ để thải bilirubin, gây vàng da nặng.
• Nếu bilirubin tăng quá cao, có thể gây tổn thương não (kernicterus), dẫn đến chậm phát triển trí tuệ hoặc tử vong.
3. Phù thai (Hydrops Fetalis)
• Khi hồng cầu bị phá hủy quá mức, thai nhi bị thiếu oxy nghiêm trọng.
• Tim phải làm việc quá sức, dẫn đến suy tuần hoàn và tích tụ dịch trong bụng, phổi, tim, gây phù thai.
• Đây là một biến chứng cực kỳ nguy hiểm, có thể dẫn đến thai chết lưu hoặc tử vong ngay sau sinh.
IV. Phòng ngừa bất đồng nhóm máu Rh
Để ngăn ngừa biến chứng nguy hiểm này, bác sĩ sẽ tiêm kháng thể anti-D (RhoGAM) cho mẹ Rh(-) trong các trường hợp sau:
Tuần 28 của thai kỳ:
• Ngăn hệ miễn dịch mẹ tạo kháng thể nếu có sự rò rỉ hồng cầu Rh(+) từ thai nhi.
Trong vòng 72 giờ sau sinh nếu em bé có nhóm máu Rh(+):
• Tiêu diệt ngay hồng cầu Rh(+) còn sót lại trong máu mẹ.
• Ngăn chặn phản ứng miễn dịch lâu dài.
*Kháng thể anti-D (RhoGAM)
a. Kháng thể anti-D (RhoGAM) là gì?
• Là một loại globulin miễn dịch có chứa kháng thể chống kháng nguyên D trên hồng cầu.
b. RhoGAM được dùng cho ai?
• Phụ nữ mang thai có nhóm máu Rh âm tính nhưng có thể mang thai nhi Rh dương tính.
• Những người có nhóm máu Rh âm tính nhận máu Rh dương tính (truyền nhầm máu).
c. Cơ chế hoạt động của RhoGAM
• Kháng thể anti-D trong RhoGAM gắn vào hồng cầu Rh dương trong máu người Rh âm tính.
• Hệ miễn dịch sẽ không kịp nhận diện và không tạo kháng thể chống RhD, giúp ngăn ngừa phản ứng miễn dịch.
V. Kết luận
Người chồng cần làm xét nghiệm nhóm máu Rh.
Nếu chồng cũng Rh(-) thì không có vấn đề gì.
Nếu chồng Rh(+), cần theo dõi thai kỳ cẩn thận và tiêm người mẹ RhoGAM theo chỉ định.