Phân tích: VNexpress. Tác giả đề xuất theo mô hình nước nào?
Bài viết “Nhập tỉnh - bỏ huyện thế nào?” được đăng trên VnExpress ngày 13/03/2025, tác giả không trực tiếp đề xuất áp dụng mô hình hành chính cụ thể của một quốc gia nào mà đưa ra quan điểm về việc cải cách hành chính tại Việt Nam, cụ thể là sáp nhập tỉnh và bỏ cấp huyện. Tuy nhiên, qua phân tích nội dung, có thể suy ra rằng tác giả dường như lấy cảm hứng từ các mô hình quản lý hành chính tập trung và tinh gọn, thường thấy ở một số quốc gia phát triển có hệ thống hành chính hiệu quả. Dưới đây là phân tích chi tiết:
Nội dung chính của bài viết
1. Lý do cần sáp nhập tỉnh và bỏ huyện:
o Tác giả cho rằng ranh giới hành chính hiện tại (63 tỉnh thành, cấp huyện, cấp xã) gây chia cắt không gian kinh tế lớn, cát cứ cấp tỉnh, làm giảm hiệu quả quản lý nhà nước.
o Việc tinh gọn bộ máy hành chính giúp tiết kiệm ngân sách, tập trung nguồn lực cho phát triển kinh tế và an sinh xã hội, đồng thời hỗ trợ an ninh quốc phòng lâu dài.
2. Thách thức của cải cách:
o Cải cách hành chính khó hơn cải cách kinh tế vì không làm “miếng bánh” kinh tế tăng ngay lập tức, mà chỉ thay đổi cách “chia bánh” – quan chức có thể mất lợi ích.
o Sáp nhập tỉnh và bỏ huyện sẽ dẫn đến giảm biên chế lớn, gây xáo trộn xã hội trong ngắn hạn.
3. Giải pháp đề xuất:
o Tác giả gợi ý áp dụng hình thức “trả góp” cho công chức mất việc: thay vì nghỉ việc một lần, họ được nhận lương theo tháng trong một thời gian nhất định để giảm áp lực ngân sách và hỗ trợ người lao động.
o Tinh gọn bộ máy theo chiều dọc (bỏ huyện, sáp nhập tỉnh) tương tự như tinh gọn chiều ngang (các bộ ngành) đã thực hiện trước đó.
4. Mục tiêu dài hạn:
o Tác giả nhấn mạnh rằng cải cách này là cần thiết để thế hệ sau hưởng lợi, dù thế hệ hiện tại phải chịu xáo trộn.
Mô hình nước nào được ám chỉ?
Tác giả không nêu rõ một quốc gia cụ thể làm hình mẫu, nhưng từ cách tiếp cận tinh gọn bộ máy, giảm cấp trung gian (huyện), và tập trung quản lý cấp tỉnh, ta có thể liên hệ đến một số mô hình hành chính điển hình:
1. Mô hình Pháp:
o Pháp có hệ thống hành chính tập trung mạnh, với các đơn vị hành chính chính là vùng (région) và tỉnh (département). Cấp trung gian nhỏ hơn như huyện không tồn tại phổ biến, thay vào đó là các xã (commune) trực tiếp chịu sự quản lý của tỉnh.
o Việc sáp nhập các vùng (giảm từ 22 xuống 13 vùng vào năm 2016) tại Pháp cũng tương tự ý tưởng sáp nhập tỉnh mà tác giả đề cập, nhằm tăng hiệu quả quản lý và giảm chi phí hành chính.
2. Mô hình Nhật Bản:
o Nhật Bản từng tiến hành sáp nhập các đơn vị hành chính cấp địa phương (thành phố, thị trấn, làng) trong làn sóng “Đại sáp nhập Heisei” (2000-2010), giảm từ khoảng 3.200 đơn vị xuống còn hơn 1.700. Mục tiêu là tinh gọn bộ máy, tăng cường hiệu quả kinh tế và quản lý.
o Cấp tỉnh (tỉnh lỵ - prefecture) ở Nhật quản lý trực tiếp các thành phố và xã, không có cấp trung gian tương đương “huyện” như Việt Nam.
3. Mô hình Singapore (gián tiếp):
o Dù Singapore là một thành quốc (city-state) không có tỉnh hay huyện, hệ thống quản lý tập trung cao độ của họ có thể là nguồn cảm hứng. Singapore không có cấp hành chính trung gian mà tập trung vào quản lý quốc gia và các khu vực nhỏ (constituencies), giúp tối ưu hóa nguồn lực.
Phân tích sâu hơn
• Tác giả không đề cập trực tiếp đến bất kỳ quốc gia nào, nhưng cách tiếp cận “tinh gọn chiều dọc” và “bỏ cấp trung gian” phù hợp với xu hướng cải cách hành chính ở các nước phát triển, nơi cấp trung gian (như huyện) thường bị xem là dư thừa, gây tốn kém và cản trở hiệu quả quản lý.
• Đề xuất “trả góp” cho công chức nghỉ việc là một ý tưởng sáng tạo, không thấy rõ trong mô hình cụ thể của nước nào, mà có thể là giải pháp nội tại phù hợp với bối cảnh Việt Nam.
Kết luận
Tác giả không công khai đề xuất theo mô hình của một quốc gia cụ thể, nhưng từ cách lập luận, có thể suy ra rằng họ chịu ảnh hưởng từ các mô hình hành chính tập trung và tinh gọn như của Pháp hoặc Nhật Bản. Tuy nhiên, giải pháp được đưa ra vẫn mang tính “Việt Nam hóa”, điều chỉnh để phù hợp với thực tế kinh tế - xã hội và ngân sách trong nước.